Món ăn từ trà Văn hóa trà

Bài viết của nhà báo Đăng Huy đăng trên báo Nông Thôn Việt

Trà, không chỉ là thức uống thông dụng mà dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, đã trở thành những món ăn độc đáo.

Ngôi nhà sàn dài làm bằng gỗ của già làng K’Duk ở buôn Đăng Đừng,thôn 6, xã Lộc Tân, huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng nằm giữa những nương trà xanh ngắt. Ông lão 95 tuổi này cho biết mình lớn lên đã thấy cây trà xanh um khắp nơi rồi, trong rừng thì cây cao nghễu nghện, ở những quả đồi quanh nhà thì người dân trồng kiểu công nghiệp, phát thấp cho cây xòe nhiều tán và để dễ hái. Nhưng chăm sóc thì vẫn theo tập quán canh tác bao đời nay của người Châu Mạ, không tưới tắm, chẳng xịt thuốc, phân bón là lá trà rụng xuống gốc rồi mục và nước tiểu, phân mà ngày ngày bò, dê, heo, gà, chó… đi rong bới, dũi đất kiếm giun, dế, sâu bọ, vặt lá trà ăn rồi thải ra. Đó chính là mô hình nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp thuận tự nhiên, là minh triết.

Có tiếng heo kêu eng éc lan vào cuộc trò chuyện của chúng tôi. Hóa ra anh K’Kim, con rể già làng K’Duk, đã bắt một con heo đen đang lang thang kiếm ăn trên nương trà sau nhà để giết thịt đãi khách. Chỉ chừng 15 phút, con heo đã được làm sạch, anh K’Kim hái một nắm búp và lá trà non vò nhẹ rồi xát trong ngoài con heo; lại hái thêm một nắm nhét vào bụng heo; cuối cùng là bắc giàn gom củi trà nổi lửa thui heo. Chẳng mấy chốc chúng tôi đã ngồi giữa sàn nhà uống rượu cần, ăn thịt heo “ăn trà, uống trà, thui bằng trà.” Miếng thịt rất thơm, giòn và ít mỡ. Thật là một bữa ăn ngon lành, độc đáo!

Việt Nam là đất của cây trà, không chỉ trồng trà để chế biến làm nước uống, hiện ngày càng có nhiều người dùng trà để chế biến món ăn. Một người được biết đến với tài chế biến những món ăn từ trà là anh Nguyễn Thanh Dương, Giám đốc Công ty CP trà Tân An (xã Tân Cương, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên). Bắt đầu bằng suy nghĩ, trà là một thức uống ngon bổ, tại sao không thể làm thức ăn được. Thế nên anh Dương mày mò chế biến những món ăn truyền thống với lá và búp trà tươi. Các món ăn chế biến từ trà của anh rất đa dạng như: cơm nấu với bột trà xanh (matcha), cá kho lá trà hoặc nước trà, trứng chiên trà, trứng sấy trà, lạc rang trà, búp trà lăn bột chiên, tôm chiên trà, xôi đồ búp trà tươi, nộm hoa chuối búp trà tươi, gà luộc lá trà tươi, cá hấp lá trà tươi, thịt ngựa xào búp trà tươi…tạo rất nhiều hứng thú bất ngờ cho du khách khi đến tham quan, ăn uống, nghỉ dưỡng tại đồi trà của công ty. Theo anh, nguyên liệu phải tươi ngon, lá trà là búp non hoặc lá bánh tẻ. Anh hào hứng chia sẻ bí quyết nấu các món ăn từ lá trà tươi. Để làm món gà luộc lá trà tươi, chọn khoảng 20 lá trà bánh tẻ, rửa sạch nhồi vào bụng gà. Tiếp đó thả gà vào nồi nước luộc trong khoảng thời gian từ 20 phút đến 25 phút để lá trà tiết ra các chất dinh dưỡng và mùi hương độc đáo, thấm vào từng thớ thịt gà.

Đối với món cá, cho lá trà vào bụng và mang cá, ướp thêm cùng các gia vị khác như riềng giã nhỏ, cà chua, lá đinh lăng…; chờ cho gia vị ngấm rồi cho cá vào nồi, đổ vào một lon bia rồi đun trong vòng 20 phút. Món xôi hấp lá trà cũng rất đơn giản: lấy lá trà trộn lẫn với gạo nếp rồi mang đồ trong khoảng 30 phút, mùi nếp thơm quyện với hương trà rất độc đáo, xôi còn có màu phớt xanh của nước trà trông càng hấp dẫn… Các món ăn chế biến với trà rất đẹp mắt, dậy mùi trà xanh. Anh Dương cho biết, công ty đã phục vụ rất nhiều đoàn khách đến tham quan, trải nghiệm thu hái, sao trà, nấu các món ăn từ lá và búp trà tươi.

Chị Lý Thị Chiên, Phó Giám đốc Khu bảo tồn Làng nhà sàn dân tộc sinh thái Thái Hải (xóm Mỹ Hào, xã Thịnh Đức, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên), tâm sự: Trà là một loại ẩm thực thiên nhiên ban tặng, nhắc đến trà thường người ta nghĩ đến ngay là đồ uống, nhưng còn ít người biết đến trà còn là một món ăn ngon và khá hấp dẫn. Điều ấy đã thúc đẩy Thái Hải đưa vào phục vụ du khách các món ăn chế biến từ trà vào năm 2016. Các món nộm trà, đậu chiên trà, gà nướng ủ trà… được du khách thích thú đón nhận bởi trong đó đã ẩn chứa tình người xứ Thái.

Chị Nguyễn Thị Kiều Trang, Công ty TNHH Tuổi Trẻ, đơn vị chuyên tổ chức những chuyến đi đưa du khách đến khám phá thiên nhiên, trải nghiệm văn hóa, học hỏi tri thức bản địa ở những vùng trà, đã sáng tạo ra nhiều món ăn chế biến từ trà. Đơn giản nhất là những bữa ăn ngay trên đồi trà, bên bờ suối, du khách tự tay hái lá trà non cuốn thịt lợn luộc hoặc nướng, ăn vừa béo vừa bùi. Cầu kì hơn thì là các món cá suối lam trà, cua lam trà; gà, vịt, cá, lợn, dê xát lá trà, nhồi lá trà, nướng bằng củi trà; búp trà tẩm bột chiên, cá kho trà, trứng chiên trà, trứng luộc trà, tôm áp lá trà; món ăn nhẹ và tráng miệng thì có bánh hạnh nhân trà, bánh bao trà, xíu muội trà, kẹo trà, đông sương trà… Đây là những món ăn mang đậm phong vị Việt Nam, rất dễ làm và lại sạch, đảm bảo an toàn. Chị chia sẻ: “Không chỉ búp trà, lá non, lá bánh tẻ của trà tươi mà ngay đến bã trà, nhất là trà shan tuyết cổ thụ, sau khi pha uống xong, chúng ta cũng có thể dùng trộn gỏi, nhúng lẩu ăn rất ngon. Dùng trà nấu ăn vừa làm thức ăn nhanh chín vừa khử mùi tanh lại thơm ngon, lạ miệng.”

Các món ăn nấu với lá trà không chỉ khử tanh của thịt gà, cá, thịt lợn, tôm… mà cũng không có vị chát của trà như khi pha nước uống. Trái lại hương vị của chúng tôn nhau lên càng thêm quyến rũ.

Các món ăn chế biến từ trà ước tính đã lên đến cả trăm món, như minh chứng cho khả năng sáng tạo và bàn tay khéo léo của người Việt Nam